به گزارش خبرنگار مهر، هیأت از یک‌جهت پدیده مذهبی – اجتماعی و از طرف دیگر، آئینی مذهبی است که حول محور حب اهل‌بیت (ع) و تعظیم شعائر دینی برپا می‌شود. اگرچه اصلی‌ترین رسالت هیأت‌های مذهبی اقامه عزاداری و ذکر مصیبت اهل‌بیت (ع) است؛ اما آنچه کمتر مورد توجه قرارگرفته، نقش اجتماعی هیأت‌های مذهبی در جامعه و کارکرد آنها در سطوح مختلف است. ازاین‌جهت حجت‌الاسلام مرتضی وافی، دین‌پژوه و استاد معارف اسلامی در گفت وگو با خبرنگار مهر ضمن تعریف یک هیأت ایده‌آل به بیان ظرفیت‌ها و کارکردهای اجتماعی آن پرداخت.

هیأت ظرفیتی برای خدمات اجتماعی و جریان‌سازی جمعی

حجت‌الاسلام وافی با بیان اینکه هیأت یک پدیده دینی و برآمده از روح مذهب است، گفت: از آثار و کارکردهای هیأت می‌توان به ظرفیتی برای خدمات اجتماعی و جریان‌سازی جمعی و به‌نوعی تأثیرگذاری در حوزه شهروندی و جامعه دینی نام برد.

او ادامه داد: هیأت، اجتماعی مؤمنانه است که باتکیه بر دو بال توکل و توسل احیا شده است. به استناد عمل به روایت پیامبر که می‌فرماید " إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ اَلثَّقَلَیْنِ…؛ همانا من دو چیز گران‌بها در میان شما می‌گذارم که اگر شما بر آن دو چنگ بزنید هرگز گمراه نخواهید شد؛ یکی کتاب خدا و دیگری فرزندان من است، این دو از هم جدا نمی‌شوند تا اینکه بر من وارد شوند در کنار حوض." ما نیز با برگزاری هیئت مذهبی به دنبال احیای امر اهل‌بیت (ع) هستیم.

ویژگی یک هیأت موفق و پرمحتوا

حجت‌الاسلام وافی عمل به آئین‌ها و مناسک آئینی که برآمده از شرع، عقل و عرف است را یکی از بهترین ظرفیت‌های شکل‌گیری مناسک و رفتارهای آئینی دانست و افزود: طبیعتاً در هیأت به‌عنوان یک نگاه حداقلی، ما با یک سخنران و مبلغ دینی و خدمتگزاری یک مداح و ذاکر آئینی روبرو هستیم. اینها طبیعتاً مستقیم باتکیه بر فن بیان، مخاطب‌شناسی، آگاهی‌بخشی نسبت به مسائل روز، باتکیه‌بر تاریخ و احکام شرعی، حکایات اولیا و بزرگان، تفسیر قرآن، بهره‌مندی از اسرار روایات و زیارات و… به دنبال معرفت افزایی هستند.

این کارشناس مذهبی در توصیف مداحان اهل‌بیت (ع) گفت: مداح هیأت با تأکید بر هنر و محتوای معتبر و استفاده از روش‌های پذیرفته شده در آئین ستایشگری به دنبال معرفت افزایی و گسترش بصیرت نسبت به جریان دین‌داری در مخاطبان خود است.

او تأکید کرد: مداحانی که در هیأت‌های مذهبی خدمت می‌کنند باید از پنج رکن مهم برخوردار باشند؛ آشنایی با شعر و ادبیات آئینی، انس و توجه به تاریخ و مقاتل و سیره اهل‌بیت (ع)، آشنایی با فنون اجرا و مهارت مجلس داری، تسلط بر ابعاد گوناگون صوت و لحن و صداسازی و توجه به آداب و اخلاق مرثیه‌خوانی و مداحی.

حجت‌الاسلام وافی با بیان ویژگی‌های یک هیأت موفق گفت: هیأتی که بر پایه مدح و ستایشگری و تبلیغ دین شکل می‌گیرد می‌تواند زمینه بهره‌مندی مخاطبان از معارف دینی و زمینه رشد آنها را برای آشنایی بیشتر با ابعاد گوناگون دین و دین‌داری فراهم کند.

او ادامه داد: هیأت به‌عنوان یک ظرفیتی برای اجتماع قلوب و تربیت انسان انقلاب اسلامی، زمینه‌ای برای حیات قلب و بستری برای تمرین زندگی است. حس مشارکت، ایثار و فداکاری، تسلیم و خضوع، تمرین برای خدمت به دیگران، ایجاد روحیه دلسوزی، حرکت بر مبنای اخلاق و اخلاص و صبر و خویشتن‌داری، تقسیم مسئولیت و جوابگو و پاسخگوی مسؤولیت‌ها بودن برآمده از یک هیئت موفق است.

آفت‌های تهدیدکننده هیات‌

حجت‌الاسلام وافی گفت آسیب‌ها و آفت‌های هیأت و هیأت داری به‌طورکلی چند دسته است: دسته اول، به جهت معنای کلی است که بر اساس اصل منطقی هر فرصتی که درست استفاده نشود تبدیل به تهدید می‌شود. کم‌کاری، کم‌توجهی و بهره‌مند نشدن از ظرفیت مهم هیئت و تشکل‌های دینی یک آفت است. باید به دنبال روش‌هایی برای فعال‌سازی و اثربخشی هیئت‌ها باشیم تا گرفتار این آسیب جدی نشویم.

او دسته دوم آفت‌ها را آسیب‌های درون دینی دانست و افزود: آسیب‌های درون دینی طبیعتاً توسط افراد کم فهم و کج‌فهم شکل‌گرفته است اما از جنس آسیب‌هایی است که توسط مخاطبان یا شهروندان جامعه دینی یا عناصر تأثیرگذار در هیئت‌ها مثل مداحان، منبری‌ها، خادمان، قاریان، شاعران، اهالی هنر و رسانه پیوند خورده با هیأت شکل می‌گیرد؛ طبیعتاً برای این جهت هم باید فکری اندیشید.

این دین‌پژوه تصریح کرد: آن چیزی که ما از آن با عنوان آسیب‌ها و آفت‌های کلان یاد می‌کنیم، اتفاقات کاملاً برنامه‌ریزی‌شده‌ای است که دشمنان به دلیل درک اهمیت و ضربه‌هایی که از جریان هیئت خورده‌اند، با بخشی از نقشه‌ها و توطئه‌های خود به دنبال خالی‌کردن هیئت از محتوا و روش‌های اصیل هستند.

حجت‌الاسلام وافی جدی‌ترین آسیب هیأت‌ها را فراموشی آرمان‌های انقلاب و وصیت امام و شهدا دانست و گفت: به‌طورکلی، آسیب‌ها و آفت‌های پیش‌روی هیأت‌ها چه از ناحیه مخاطبان خودی و چه از سوی دشمنان، بی‌توجهی به اصل هیأت و فراموشی آرمان‌های انقلاب و وصیت امام و شهدا است؛ مثل‌اینکه هیأت برگزار بشود اما مخاطبان دردهای مشترک اجتماعی نداشته باشند، مجلس توسل و روضه‌ای پیدا بشود اما انسان‌های بی‌تفاوت نسبت به اطراف و مسائل روز دنیا و بدون روحیه استکبارستیزی در هیأت وارد شوند، گریه کنند و از هیئت خارج شوند؛ اینها آفت‌هایی است که در آینده هیئت‌ها را از مساجد، عالمان دینی، مدارس و حوزه‌های علمیه جدا می‌کند.

او ادامه داد: این آفت‌ها در عرصه سیاسی و اجتماعی ظاهر می‌شود و تأثیرگذاری در این عرصه‌ها را در مجموعه هیأت به حداقل می‌رساند؛ افرادی که خودشان را ولایی می‌نامند اما مخاطب هیأت را باروح قیام سیدالشهدا که مبارزه بافاصله طبقاتی، مقابله با ظلم و دارای روحیه ظلم‌ستیزی و… است، بیگانه می‌کنند و او را در حالتی از تخدیر و سکون قرار می‌دهند. به‌نوعی هیئت را به یک اجتماع بی‌خاصیت تبدیل می‌کنند که صرفاً برای ارضای هیجانات و عواطف و تخلیه برخی از هیجانات است.

راهکار عملی برای جدا شدن از آسیب‌های هیأت

حجت‌الاسلام وافی راهکار عملی برای جداشدن از این آسیب‌ها و آفت‌ها و مداخله در این جنس نگرش حداقلی به هیأت‌ها را تکلیف‌کردن عناصر تأثیرگذار در امر آموزش دانست. او گفت: ما برای بازیابی هویت هیئت و باز تعریف کارکرد هیئت‌ها نیازمند بازسازی حلقه‌های فکری و آموزشی برای عناصر تأثیرگذار در هیئت هستیم. ما نیازمند ایجاد لااقل ده مؤسسه و مرکز برای امر آموزش هستیم. از مراکزی که جمعی از انسان‌های اندیشه‌ورز باروحیه و سلایق مختلف و معیارهای علمی هستند تا کسانی که در عرصه‌های هنری و رسانه‌ای و اجرایی هیئت کار می‌کنند، اینها باید متکلف امر آموزش هیئت مذهبی بشوند.

او تأکید کرد: در تمام دوره‌هایی که متولیان و مرتبطان هیأت‌های مذهبی مشغول فعالیت بودند، خلأ در نظام آموزشی هیأت در همه ابعاد به چشم می‌خورد که امیدواریم این خلأ برطرف شود.

این کارشناس مذهبی شکل‌گیری جریان فکر، تبلیغ، آموزش و فرهنگ‌سازی در هیأت‌ها را منوط به نگاه تمدنی، مساله‌محور و آینده‌نگر دانست و افزود: چنانچه در اسناد کلان کشور برای هیئت مذهبی فضا و جایگاه معقول و متناسب با ظرفیت هیئت‌ها تعریف نشود، در حلقه‌های پایین‌تری از حلقه سیاسی و اجرا نیز شاهد تحول نخواهیم بود.

سخنرانی رسانه‌ای تأثیرگذار در هیأت

به گفته حجت‌الاسلام وافی، از سخنرانی و خطابه همچنان در هیأت‌ها به‌عنوان یک رسانه تأثیرگذار یاد می‌شود؛ البته این مشروط به شرایطی است. سخنرانی که شخصیت و جایگاه خود را در حوزه علم، حافظه، اخلاق فردی و اجتماعی و رعایت آداب ظاهری به‌خوبی تعریف کند، نیازهای مخاطب خود را بشناسد، دایماً عکس‌العمل‌های جامعه را رصد کند و سلیقه‌ای عمل نکند، توانمندی‌های خود را در فن بیان و فن گویش بالا ببرد و شیوه‌های خطابه و ارتباط با مخاطب را یاد بگیرد، صدای خوب و بیان قوی و آرامش بخشی داشته باشد، موقعیت را نسبت به زمانه بشناسد، موانع پیش‌رو را برای تأثیر بر مخاطب بشناسد و به‌نوعی زمینه‌های دین‌گریزی مخاطب را درک کند و با جنسی از نصیحت، اخلاص، صداقت و تواضع با مخاطب برخورد کند، طبیعتاً چنین سخنرانی یکی از پایه‌های جریان هیئت به شمار می‌رود.

او در پایان تأکید کرد: چنین سخنرانی هم خود را جدا از هیئت نمی‌داند و هم هیئت و هیأتی به سمت او اقبال می‌کند و پای چنین منبری زانو خواهد زد. سخنران‌های ما یکی از حلقه‌های میانی مهم در عرصه فرهنگ و جامعه دینی هستند که امیدواریم همه ما توجه به عظمت این جایگاه داشته باشیم.

مقاله اصلی